Οδός ΄Φιλικής Εταιρίας΄

Αν ρωτήσετε ένα μικρό παιδί, που μόλις τελείωσε το δημοτικό, για την ελληνική Επανάσταση του ΄21, αμέσως το μυαλό του θα κατακλειστεί από ένα πλήθος ονομάτων. Για ποιον να πρωτομιλήσει; Ποιανού τα κατορθώματα να περιγράψει πρώτα; Να σας πει για τον Κολοκοτρώνη, το «Γέρο του Μοριά»,τη μυθική αυτή φιγούρα, τον οπλαρχηγό που με τις μάχες του σε Βαλτέτσι, Τριπολιτσά και Δερβενάκια συνέδεσε το όνομα του με την ανδρεία και τη στρατιωτική ευφυία, περνώντας στο πάνθεον των μεγάλων Ελλήνων; Να σας πει για το ναύαρχο-πυρπολητή Κανάρη, το φόβο και τον τρόμο των Τούρκων στις θάλασσες, τον άνθρωπο που κατάφερε να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα; Να αναφερθεί στον Καραϊσκάκη ή μήπως στον ηρωικό Παπαφλέσσα ή καλύτερα στη δυναμική Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα; Πράγματι, πολλά ονόματα, πολλοί πρωταγωνιστές, πολλοί ήρωες…Και αντίστοιχα, μεγάλη εθνική υπερηφάνεια.

Αλλά και ένα μεγαλύτερο να ρωτήσετε τα ίδια ονόματα θα του έρθουν πρώτα στο μυαλό, oι εμβληματικές αυτές μορφές που πρωταγωνίστησαν στα πολεμικά γεγονότα-κατά κύριο λόγο-της επταετίας 1821-1827. Όπως πάντα όμως, σε κάθε ιστορική μάχη, σε κάθε ιστορική Επανάσταση υπάρχουν και οι λιγότερο αναφερόμενοι ήρωες. Υπάρχει ,ακόμα, ένα προστάδιο, μια προϋπάρχουσα επίπονη διαδικασία προετοιμασίας του όλου εγχειρήματος, μία προλείανση του εδάφους πριν τη μεγάλη εξέγερση, πριν τη σημαντική μάχη, πριν το μεγάλο ‘’μπαμ’’!

Είναι δυνατόν μια ολόκληρη Επανάσταση απέναντι σ΄ έναν εχθρό κάτω από το ζυγό του οποίου βρίσκεσαι επί 400 σχεδόν χρόνια να ξεκινήσει έτσι άμεσα και αυθόρμητα, αβασάνιστα και άκοπα και να έχεις σοβαρές αξιώσεις για Απελευθέρωση; Η απάντηση μάλλον περιττεύει. Το ρόλο αυτό στην Ελληνική Επανάσταση διαδραμάτισε η Φιλική Εταιρία. Επί τη βάσει, λοιπόν, της επετείου της Εθνικής μας Εορτής, ας προσπαθήσουμε και μέσω του συγκεκριμένου άρθρου να αποτίσουμε έναν ελάχιστο φόρο τιμής στους ΄΄άγνωστους στρατιώτες΄΄,στους αφανείς ή και ιστορικά λιγότερο φημισμένους αυτούς ήρωες, που δημιούργησαν τη Φιλική Εταιρία, που εντάχθηκαν στους κόλπους της και με πλήρη ανιδιοτέλεια εργάσθηκαν με σθένος για την προεργασία του επαναστατικού εγχειρήματος, αψηφώντας οποιονδήποτε φόβο και κίνδυνο.

Όχι, η Φιλική Εταιρία δεν πρωτοτύπησε ως προς την προσπάθεια ενοποίησης και ανύψωσης του πατριωτικού αισθήματος των Ελλήνων. Προηγήθηκε η εμφάνιση άλλων οργανισμών-εταιριών, όπως το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» στο Παρίσι  το 1809, η «Φιλόμουσος Εταιρία» των Αθηνών το 1813 και η «Φιλόμουσος Εταιρία» της Βιέννης το 1814, που στόχο είχαν η μεν πρώτη τη σύσφιγξη των εθνικών δεσμών η δε δεύτερη και τρίτη την πνευματική ανάταση του Γένους. Έτσι ,λοιπόν, δημιουργήθηκε το κατάλληλο έδαφος για την ανάδυση της Φιλικής Εταιρίας το 1814.

Αυτός όμως που πραγματικά φύτεψε το σπόρο για την εμφάνιση ενός οργανισμού που θα έθετε τις βάσεις για την ελληνική εξέγερση ήταν ο Ελληνικός Διαφωτισμός. Η φοίτηση Ελλήνων σπουδαστών σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και η επαφή τους με τις καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού τους ώθησε στη μετάφραση  έργων μεγάλων Διαφωτιστών, όπως του Λοκ, του Ρουσσώ και του Βολτέρου. Η επαφή, λοιπόν, του καθημαγμένου από τον τουρκικό ζυγό ελληνικού λαού με τις λαμπερές αυτές ιδέες αποτέλεσε ένα παράθυρο προς κάτι νέο και ενδιαφέρον, μία πύλη που οδηγούσε από το πλήρες πνευματικό σκότος σε μία διάνοιξη οριζόντων, στο φως της γνώσης-με ό,τι συνεπάγεται αυτή.

Ας μεταφερθούμε, λοιπόν, στο Σεπτέμβριο του 1814, όπου στην Οδησσό, τρεις έμποροι, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ιδρύουν μία μυστική εταιρία με σκοπό να επιτύχει «ευκαιρίας δοθείσης την απελευθέρωσιν της πατρίδος», όπως έγραφε στα Απομνημονεύματα του ο Ξάνθος. Αξίζει να τονιστεί ότι οι ιδρυτές της δεν εγκατέλειψαν τη μόλις συσταθείσα Φιλική Εταιρία παρά τα αρχικά προσκόμματα: λίγους μήνες πριν την ίδρυσή της, ο Ναπολέων κηρύσσεται έκπτωτος και αρχίζει μία περίοδος ανάδυσης και επικράτησης αντιφιλελεύθερων ιδεών στους κόλπους των μεγάλων δυνάμεων-κρατών της εποχής. Η προώθηση ,λοιπόν, της απελευθερωτικής ιδέας υπό τις παρούσες συνθήκες, στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία μάλλον φάνταζε δύσκολη. Μάλιστα τα ιστορικά στοιχεία* αποκαλύπτουν ότι ως το 1816 δεν είχαν ενταχθεί περισσότερα από 20 μέλη, που το 1817 έφτασαν τα 42. Κι όμως παρά τα συγκεκριμένα δεδομένα και παρά την αποτυχία στον επαγγελματικό τομέα των τριών εμπόρων από την Οδησσό, γεγονός που θα μπορούσε να τους πτοήσει περισσότερο, αυτοί δεν άρχισαν να μεμψιμοιρούν, δεν παραιτήθηκαν, αλλά με δυναμισμό προχώρησαν στην υλοποίηση του στόχου τους.

 Από το 1818 και μετά άρχισε η ένταξη μεγάλου αριθμού ατόμων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και μεγάλες μορφές του Γένους, όπως ο Παπαφλέσσας και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Η δράση της Εταιρίας βασιζόταν στην άκρα μυστικότητα. Η μυστική αλληλογραφία μεταξύ των εταίρων ΄΄έδινε και έπαιρνε΄΄, είχαν υιοθετηθεί ψευδώνυμα, ενώ πριν την ένταξη ακολουθείτο διαδικασία μύησης και όρκοι των μυουμένων. Γι΄ αυτό  άλλωστε και η δράση της  έχει συσχετιστεί με τον τεκτονισμό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ξάνθος σε γράμμα του προς τρίτο πρόσωπο «συνέλαβεν αμέσως την ιδέαν ότι εδύνατο να ενεργήσει μία μυστική  εταιρία κατά τους κανόνας ταύτης της των Ελευθέρων Κτιστών».

Τον Ιούλιο του 1818 ο Σκουφάς πεθαίνει και ακολουθούν διαμάχες για την αρχηγεία, τη διοίκηση της Εταιρίας. Για να αμβλυνθεί η ¨φιλοπολεμική¨ κατάσταση  ιδρύoνται υποεταιρίες, οι οποίες επιμελούνται την κατήχηση των μελών και την είσπραξη των καταβολών που αφορούσαν τις δαπάνες πολεμικού εξοπλισμού του Έθνους. Το φθινόπωρο του 1818 προτείνεται η ανάθεση της ηγεσίας στον Καποδίστρια, ο οποίος αρνείται επικαλούμενος ως βασικό επιχείρημα το ασυμβίβαστο της αρχηγίας της Εταιρίας με τον υπουργικό του θώκο στη Ρωσία. Μετά την αρνητική απάντηση του Καποδίστρια η Φιλική Εταιρία στρέφεται προς τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος δέχεται και αναλαμβάνει τα ηνία της Εταιρίας τον Απρίλιο του 1820. Αυτό έμελλε να είναι καθοριστικό. Ήταν το βήμα προς τα εμπρός που χρειαζόταν να κάνει η Φιλική Εταιρία. Το συγκεκριμένο πρόσωπο κατά το διάστημα που διετέλεσε αρχηγός της Εταιρίας -δηλαδή ως την έναρξη της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία το Φεβρουάριο του 1821- κατάφερε να συντονίσει αντίθετες μεταξύ τους ενέργειες και να συγκεράσει αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις, να εξουδετερώσει αντιδράσεις πηγάζουσες από την εσφαλμένη γνώση των πραγματικής κατάστασης, να ενοποιήσει τους Φιλικούς, να εξασφαλίσει οικονομικούς πόρους και να βρει συμμάχους στη Σερβία και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Επί των ημερών του μάλιστα συντάχθηκε και ένα σημαντικότατο για τον απελευθερωτικό αγώνα οργανωτικό σχέδιο, το «Σχέδιον Γενικόν», που εν ολίγοις προέβλεπε την παράλληλη επανάσταση Σέρβων και Μαυροβουνίων και εξέγερση στη Μολδοβλαχία, βασική εστία της Επανάστασης την Πελοπόννησο και εμπρησμό των τουρκικών ναυτικών δυνάμεων στο ναύσταθμο της Κωνσταντινούπολης.

Τί έγινε με τους Φιλικούς με την έναρξη της Επανάστασης; Μα αυτό που συμβαίνει ακόμα και σήμερα σε αυτή τη χώρα, όσον αφορά τους πρωτεργάτες ή τουλάχιστον, αν θέλετε, τους βασικούς συμμετέχοντες σε ένα πόνημα. Οι περισσότεροι παραγκωνίστηκαν και σε ακραίες περιπτώσεις συκοφαντήθηκαν, ενώ μετά το τέλος της Επανάστασης τους προσφέρθηκαν απλές δημοσιοϋπαλληλικές θέσεις. Έζησαν «εν πενία και αξιοπρέπεια» κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα.

Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα από τη δράση της Φιλικής Εταιρίας; Ή τουλάχιστον τί κρατώ εγώ ως συμπέρασμα από αυτό τον Οργανισμό; Τη σημασία που μπορούν να έχουν τα στοιχεία της ενότητας και της ομόνοιας. Ναι επιμένω σε αυτά πάλι, το ξέρω- όσοι διαβάσατε το προηγούμενο άρθρο μου καταλαβαίνετε. Επιμένω όμως όχι λόγω κάποιου προσωπικού καπρίτσιου ή κάποιας τυφλής και παρωπιδικής προσκόλλησης σε κάποια ιδέα, αλλά επειδή παρατηρώντας κάποια ιστορικά γεγονότα αντιλαμβάνομαι ότι τα μεγάλα επιτεύγματα είναι συνήθως απόρροια οργανωμένης συλλογικής δράσης. Πάρτε μια οποιαδήποτε ομάδα, είτε κοινωνική, είτε πολιτική, είτε αθλητική. Είναι αδιανόητο να φτάσει στην επίτευξη του στόχου της χωρίς συννενόηση και ενότητα μεταξύ των μελών της. Πόσο μάλλον ένα Κράτος που προδήλως ξεπερνά τα όρια μιας οποιασδήποτε ομάδας, που προδήλως διακυβεύονται γι΄ αυτό –τις περισσότερες φορές- ασυγκρίτως σημαντικότερα ζητήματα  από αυτά μιας οποιασδήποτε ομάδας.

Ένας βασικός παράγοντας που εμποδίζει τη χώρα μας να καταπολεμήσει την πολυμέτωπη κρίση που αντιμετωπίζει είναι και η απώλεια του αδελφικού αισθήματος ,το οποίο συνήθως αναδύεται στον ¨ελληνικό οργανισμό¨ στις περιόδους μεγάλων κρίσεων. Ναι κύριε Έλληνα, δε μπορεί κάθε φορά που καταβαραθρώνεται ο μισθός ή η σύνταξη του διπλανού σου εσύ να χαίρεσαι, επειδή και εσύ είσαι πιεσμένος οικονομικά, δε μπορεί να μην καλημερίζεις το γείτονα σου επειδή αγόρασε και εξοχικό ,ενώ εσύ έχεις μόνο ένα σπίτι, δε μπορεί να έχει αλλάξει ο τρόπος συμπεριφοράς σου απέναντι στο γνωστό σου που ψήφισε το αντίπαλο πολιτικό κόμμα, δε μπορεί να ¨βγάζεις καπνούς¨ όταν ακούς μία αντίθετη ιδέα ή άποψη. Ναι, δε μπορεί να γίνονται όλα αυτά και να έχεις αξιώσεις να ανακάμψει η πατρίδα σου και μέσω αυτής κι εσύ ο ίδιος.  Και φυσικά, για να μην ερμηνευθούν διαφορετικά τα λεγόμενά μου, δεν αναφέρομαι στην αντίθεση και στην απώθηση ακραίων περιπτώσεων-όπως σε νεόπλουτους απατεώνες, στο μαύρο χρήμα ή σε ακραίες απόψεις που οδηγούν στο κενό, αν όχι και στο γκρεμό-, αλλά σε μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων που βλέπουν παντού αόρατους εχθρούς, που κατά το λαϊκό ρητό, χωρίς λόγο και αιτία, εύχονται «να πεθάνει η κατσίκα του γείτονα». Όταν ,λοιπόν, δημιουργείς εχθρούς εντός των τειχών, διευκολύνεις το έργο των πραγματικών εχθρών εκτός των τειχών. Όταν δε λειτουργείς ως αδιάσπαστο σύνολο καθίστασαι εύκολη λεία για τον αντίπαλο. Όταν δε καθιστάς σαφές ότι ¨ή όλοι ή κανένας¨ έχεις τελέσει στο ήμισυ το έργο του αντιπάλου σου. Ας προβληματιστούμε λίγο ως προς το ποια μπορεί να ήταν η θέση της χώρας μας, τί θα άλλαζε για αυτή, αν εξέπεμπε προς τα έξω μία εικόνα συνάσπισης και αδιάσπαστης δράσης όλων των δυνάμεων, μια εικόνα καθολικής ενότητας και συλλογικότητας;

Είθε το παράδειγμα ηρωισμού και ενότητας των προγόνων μας να αποτελεί φωτεινό οδοδείκτη και να μας συνοδεύει εις τους αιώνας. Χρόνια πολλά σε όλους!!

(*Εγκυκλοπαίδεια ¨Πάπυρος Larousse Britannica¨)

(Εικόνα: Philly boy92 - http://math-telos-agras.pblogs.gr/files/f/221686-06b.jpg, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Philiki.jpg)

Επιμέλεια: Χρήστος Κωστόπουλος