Σαν σήμερα δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης

Η ζωή του αξιομνημόνευτη. Ο θάνατός του ηρωικός. Μου φαινόταν πάντοντε πραγματικά δύσκολο να καταγράψω ιστορικά γεγονότα, κυρίως γιατί δεν τα έζησα. Παρ’ όλ’ αυτά, σήμερα ένιωσα την αδήριτη ανάγκη να μιλήσω για το Γρηγόρη Λαμπράκη, ο οποίος δολοφονήθηκε πριν από 53 χρόνια, σαν σήμερα.

Πρώτη φορά ήρθα σ’ επαφή με την ιστορία του Λαμπράκη από μικρός, όταν μου είχε εξηγήσει χοντρικά ο πατέρας μου γιατί ένας κεντρικός δρόμος της Γλυφάδας έφερε τ’ όνομά του. Ήμουν μικρός, αλλά η ιστορία είχε μείνει ανεξίτηλη μέσα μου. Μεγαλώνοντας παρακολούθησα διάφορα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, θυμάμαι πως είχα πάει και σε μια φωτογραφική έκθεση που είχε διοργανώσει η Βουλή πριν από λίγα χρόνια. Είδα και το «Ζ» του Κώστα Γαβρά δυο-τρεις φορές, και κάπως έτσι η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη είχε γίνει το επίσημο αγαπημένο μου ιστορικό γεγονός της πρόσφατης νεοελληνικής ιστορίας, γιατί είχε όλα εκείνα τα στοιχεία που την καθιστούν μοναδική: Προσωπικότητες, ατμόσφαιρα, δολοπλοκίες· μια αέναη «μάχη» για παγκόσμια ειρήνη.

Εν συντομία, η ιστορία έχει ως εξής: Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν αριστερός βουλευτής της ΕΔΑ, πρώην πρωταθλητής Ελλάδας και Βαλκανιονίκης στίβου, γυναικολόγος και υφηγητής του ΕΚΠΑ. Ήταν μόλις 50 χρονών. Τη δεκαετία του ’60 η Ελλάδα δεν έχει γιατρευτεί από τις πληγές του εμφυλίου, και για να καταλάβεις καλύτερα το κλίμα που επικρατούσε εναντίον των αριστερών, παραθέτω μια περιγραφή του ο Δ. Σαββόπουλου: «Στην Ελλάδα ο κόσμος ήταν δύο κατηγοριών. Άμα ήσουν δεύτερη κατηγορία, δηλαδή αν δεν είχες πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, λόγω εμπλοκής της οικογενείας σε παλαιότερα αριστερά και τα λοιπά, δεν μπορούσες να βγάλεις ούτε άδεια αυτοκινήτου». Παράλληλα, την ίδια περίοδο, η Υπηρεσία Πληροφοριών, συνεργαζόμενη με ξένες υπηρεσίες είχε θέσει σε εφαρμογή το «Σχέδιο Περικλής», το οποίο περιλάμβανε άμεση παρέμβαση του στρατού και της αστυνομίας στα τότε πολιτικά πράγματα της χώρας, με σκοπό τον περιορισμό της ΕΔΑ, που ήταν από το 1958 αξιωματική αντιπολίτευση, με δημιουργία παρακρατικών ακροδεξιών-φιλοβασιλικών οργανώσεων.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα τρομοκρατίας που έσπειραν από κοινού η κυβέρνηση Καραμανλή, ο στρατός, η αστυνομία και η δικαιοσύνη κυρίως μέσω των ρουφιάνων τους, εναντίον κάθε προοδευτικού πολίτη, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, παρά τις απειλές για τη ζωή του, στις 22 Μαίου 1963 οργανώνει προεκλογική ομιλία σε κεντρικό ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης. Παράλληλα με τη συγκέντρωση για την ομιλία του πραγματοποιείται αντισυγκέντρωση παρακρατικών, οι οποίοι επιτίθενται με πέτρες εναντίον του πλήθους. Η μεγάλη αστυνομική δύναμη που είχε επιστρατευθεί, με την αδράνειά της "αβάνταρε" τους παρακρατικούς.

Μόλις ολοκλήρωσε την ομιλία του για παγκόσμια ειρήνη (τι ειρωνεία), και εξήλθε του κτιρίου ύστερα από διαβεβαιώσεις της χωροφυλακής ότι ο χώρος είχε καθαρίσει, μέσα από το πλήθος εμφανίστηκε ένα τρίκυκλο που κατευθύνθηκε εναντίον του. Στην καρότσα καραδοκούσε ο Μανώλης Εμμανουηλίδης, ο οποίος με λοστό κατάφερε ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι του Λαμπράκη. Μια βδομάδα μετά, ο «γιατρός» υπέκυψε στο ΑΧΕΠΑ.

Η ιστορία όμως, τώρα ξεκινάει. Τις έρευνες του δυστυχύματος αναλαμβάνει ο κεντρώος Ανακριτής και μάλιστα γόνος Αρχιφύλακα της χωροφυλακής, Χρήστος Σαρτζετάκης. Στο έργο του παρενέβη σύσσωμη η Χωροφυλακή, παραποιώντας και αποκρύπτοντας στοιχεία, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, που με εντολές της Κυβέρνησης πίεζε να κλείσει χωρίς έρευνα η υπόθεση. Παρά τις δυσχέρειες, τα εμπόδια που έβαζαν συνάδελφοί του και συνάλφοι του πατέρα του, τα παραποιημένα στοιχεία, τον εκφοβισμό κρίσιμων μαρτύρων και την προσπάθεια της χωροφυλακής να παρουσιαστεί η δολοφονία ως τροχαίο ατύχημα που προκλήθηκε από δύο μεθυσμένους, ο Σαρτζετάκης έμεινε πιστός στο έργο του, καταφέρνοντας να ξεσκεπάσει μια δολοφονία προμελετημένη από την ίδια τη Κυβέρνηση και το παρακράτος που έτρεφε. Τη σύλληψη των φυσικών αυτουργών του εγκλήματος, Γκοτζαμάνη (οδηγός του τρίκυκλου) και Εμμανουηλίδη, ακολούθησαν τρανταχτά ονόματα: Ύστερα από πολύμηνη έρευνα, ο Ανακριτής απήγγειλε κατηγορίες για ηθική αυτουργία στην ανθρωποκτονία εκ προθέσεως του Γρ. Λαμπράκη εναντίον του υπομοίραρχου Εμμανουήλ Καπελώνη, και του Ξενοφώντα Γιοσμά (που είχε καταδικαστεί ως δωσίλογος επί χούντας). Παράλληλα κρίθηκαν προφυλακιστέοι ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, οι συνταγματάρχες Ευθύμιος Καμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, ο Μιχαήλ Διαμαντόπουλος και ο μοίραρχος Τρύφων Παπατριανταφύλλου.

Δε θέλω όμως να ολοκληρώσω το άρθρο όμορφα, με τις συλλήψεις και τις διώξεις των πραγματικών αυτουργών, γιατί η ιστορία έχει βάθος και πλάτος που πρέπει ο κόσμος να τα μάθει, για να καταλάβει τι σημαίνει παρακράτος, ποιοι άνθρωποι το απαρτίζουν, και να σκεφτεί πώς αυτό σήμερα επιβιώνει.

Η ιστορία λοιπόν έχει συνέχεια, που εκτυλίσσεται στα χρόνια της χούντας, για όλους τους εμπλεκόμενους.
Όσον αφορά στους αυτουργούς: Ο Εμμανουηλίδης ήταν παιδόφιλος και επί χούντας δωσίλογος. Ο Γιοσμάς ήταν συνεργάτης τον Ναζί κι έφυγε μαζί τους από την Ελλάδα το 1944. Ο Μήτσου, επιθεωρητής τη χωροφυλακής, ήταν οργανωτής αντισυγκεnτρώσεων και προστάτης ακροδεξιών οργανώσεων. Η χούντα τον τίμησε, κάνοντάς τον Αντιστράτηγο. Ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Κόλλιας, που καταγγέλθηκε για μεθόδευση και παρεμβάσεις στην υπόθεση Λαμπράκη, προκειμένου να αποπροσανατολιστεί η δικαστική διερεύνηση της στυγερής δολοφονίας, ορκίστηκε ως πρώτος Πρωθυπουργός επί χούντας. Ο Πρόεδρος των ενόρκων της δίκης Λαμπράκη, που παρά τις προτάσεις των Ανακριτών άφησαν ελεύθερους όλους τους υψηλά ιστάμενους, επί χούντας τοποθετήθηκε δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Οι λίγοι που φυλακίστηκαν τότε, ειδικά ο Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης, επί χούντας αφέθηκαν ελεύθεροι.

Όσον αφορά σ’ αυτούς που προσπάθησαν να επιλύσουν την υπόθεση: Ο δημοσιογράφος Γιάννης Βούλτεψης διαγράφηκε από την ΕΣΗΕΑ και εξορίστηκε. Οι άλλοι δύο δημοσιογράφοι, Γιώργος Μπέρτσος και Γιώργος Ρωμαίος φυλακίστηκαν. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης απολύθηκε από το δικαστικό σώμα, φυλακίστηκε δις χωρίς δίκη και βασανίστηκε. Στη μεταπολίτευση διετέλεσε –χωρίς μεγάλη επιτυχία- Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ο Π. Δελαπόρτας, που ως εισαγγελέας της έδρας είχε προτείνει την καταδίκη των περισσοτέρων κατηγορουμένων στην υπόθεση, απολύθηκε. Ο απλός τροχονόμος Ασπιώτης, που από σύμπτωση συνέλαβε Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη, χωρίς να γνωρίζει τι είχε προηγηθεί, μετατέθηκε δυσμενώς στην Ηλεία. Είχε πρώτα αρνηθεί να αποκρύψει τη σύλληψή τους από τον Ανακριτή. Ο ιατροδικαστής και καθηγητής στην Ιατρική του ΑΠΘ, που πραγματοποίησε τη νεκροψία του Λαμπράκη, Ροβίθης, απολύθηκε κι αυτός επί χούντας.

Η γεύση που θέλω να σου μείνει είναι πικρή. Γιατί αυτή η ιστορία δεν ήταν βγαλμένη από παραμύθι, είχε κακό τέλος. Δεν τιμωρήθηκε ουσιαστικά κανένας. Οι υπέρμαχοι της ελευθερίας και της δημοκρατίας κατατροπώθηκαν. Οι δολοφόνοι δεν μπήκαν φυλακή, αλλά έγιναν Υπουργοί, Πρωθυπουργοί και Ανώτατοι Αξιωματούχοι. Ναι, αυτοί που παλαιότερα συνεργάζονταν με τους Γερμανούς, οι παιδόφιλοι, οι δωσίλογοι, οι καταδότες και οι ρουφιάνοι. Οι πρόγονοι της χρυσής αυγής.

Υ.Γ. Αν δεν έχεις δει την ταινία "Ζ" (προφέρεται "Ζει") του Κώστα Γαβρά, να το κάνεις άμεσα. Υπάρχει διαθέσιμη online. Εξαιρετική ταινία, με μουσική Μίκη Θεοδωράκη, που αποτυπώνει πλήρως τις συνθήκες της δολοφονίας του Λαμπράκη, ξεφεύγοντας από κινηματογραφικές σάλτσες και σεναριογραφικές υπερβολές. Προτάθηκε για 5 Οσκαρ, και δεν πήρε τα τυχαία τα δύο.