Το θηρίο μέσα σου...

Στην Ελλάδα της κρίσης έχουμε εξοικειωθεί με την ιδέα της διάκρισης των ανθρώπων σε άνεργους και σε εργαζόμενους λες και αναφερόμαστε σε κάποιο τύπο ψυχρής παραγωγικής μηχανής. Τα ποσοστά μόνο αυτών των ομάδων φαίνεται να έχουν σημασία. Τι γίνεται ωστόσο με τις πιο ανθρωπιστικές κατηγοριοποιήσεις του πληθυσμού; Οι ψυχολογικές διαταραχές αποτελούν μια ακόμη μαύρη σελίδα στο κεφάλαιο της οικονομικής κρίσης μπροστά στο οποίο όλοι φαίνεται να εθελοτυφλούμε.

Πράγματι, σύμφωνα με στοιχεία του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής από το 2008 εώς το 2013 το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού που παρουσίαζε συμπτώματα κλινικής κατάθλιψης αυξήθηκε από το 3,3% στο 12,3 %. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας σε ένα άρθρο του, που δημοσιεύτηκε το 2015, αναφέρει πως κατά τη διάρκεια τη ελληνικής κρίσης ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 35%, με πιο συχνά θύματα άνεργους άντρες και συνταξιούχους. Φυσικά (και θλίβομαι πραγματικά για τη χρήση της λέξης) σε κανέναν μας οι στατιστικές αυτές δεν αποτελούν έκπληξη. Η ολοκληρωτική επικράτηση της απαισιοδοξίας και της ανασφάλειας, σε συνδυασμό με τον ακρωτηριασμό του συστήματος ψυχικής υγιείας καθιστούν την κατάσταση αναπόφευκτη.

Ωστόσο δεν θα εστιάσω περαιτέρω στους λόγους που μπορεί να οδηγήσουν σε έναν διαταραγμένο ψυχισμό, μιας και είναι τόσοι που λίγο-πολύ όλοι γνωρίζουμε και άλλοι τόσοι που, λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, παντελώς αγνοούμε. Αλλά ούτε θα αναλύσω τον τρόπο με τον οποίο ενδεχομένως να ξεφύγουμε από την αποτελμωμένη αυτή κατάσταση μιας και κάθε άλλο παρά ειδικός ειμαι.

Το θέμα που προσωπικά θέλω να θίξω είναι το πώς οι «υγιείς» και συγχρόνως «προοδευτικοί» πολίτες τοποθετούμαστε απέναντι στους ανθρώπους με ψυχικές ασθένειες. Και πριν προλάβει κανείς να αποστασιοποιηθεί από το θέμα αξίζει να συνειδητοποιήσουμε πως οι ψυχικές ασθένειες δεν περιορίζονται αποκλειστικά στη κατάθλιψη και τη σχιζοφρένεια, αλλά επεκτείνονται σε ένα ευρύ πεδίο που περιλαμβάνει, ενδεικτικά, κάθε είδους εξάρτηση, το εκτεταμένο άγχος, την παρατεταμένη αδυναμία συγκέντρωσης, ακόμη και διαταραχες πρόσληψης τροφής.

Σε πρώτο λοιπόν πλάνο έρχεται ο στιγματισμός της ψυχικής νόσου καθ’αυτής. Ποιος μπορεί να διαφωνήσει πως ακόμη και στις μέρες μας η ψυχική διαταραχή εξακολουθεί να αποτελεί ταμπού; Ίσως να πρόκειται για έλλειψη παιδείας. Ίσως να έχει να κάνει με το ότι μια βουτιά στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης τρομάζει τον ίδιο τον άνθρωπο που με τόσο αξιοθαύμαστο τρόπο έχει πείσει τον εαυτό του ότι είναι τέλειος. Σε κάθε περίπτωση, η γνωστοποίηση μιας ψυχικής πάθησης φαίνεται να αποτελεί αγαπημένο θέμα κοινωνικής κατακραυγής η οποία προωθεί μια νοοτροπία αποσιώπησης του θέματος που όχι μόνο αποτρέπει τους πασχοντές από το να ανοιχτούν γύρω απο την κατάσταση και το πώς την βιώνουν, αλλά παράλληλα έρχεται να προσθέσει ένα φορτίο στην ήδη επιβαρυμένη συνείδησή τους.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι βρίσκει κανείς τη δύναμη να ανοιχτεί γύρω από το πρόβλημά του. Ποια είναι η ανταπόκριση που βρίσκει στο θαρραλέο αυτό βήμα; Συνήθως συνοψίζεται σε μια από τις ακόλουθες φράσεις ψευτο-συμπονετικού περιεχομένου: «Τα πάντα είναι πιθανά, αρκεί να πιστεύεις!», «Έχεις σημειώσει πρόοδο και σε θαυμάζω γι' αυτό, αλλά μπορείς πιο πολύ» ή στις πιο ανεκδιήγητες: «Απλά προσπάθησε πιο πολύ», «Δεν είναι αρκετό», «Νομίζω η αρνητική σου συμπεριφορά σε κρατάει πίσω» και στο προσωπικά αγαπημένο μου «Πραγματικά το θες; γιατί δεν δείχνεις κάτι τέτοιο».

Πρόσφατα έπεσα πάνω σε μια σειρά εικονογραφήσεων που καταδεικνύουν πόσο γελοίες είναι αυτές οι εκφράσεις παραλληλίζοντας τες με το πώς αυτές θα ακούγονταν απευθυνόμενες σε κάποιον με σωματικό πρόβλημα. «Έχεις μήπως, ξέρεις.... προσπαθήσει να μην αιμορραγείς;». «Το ξέρω ότι είσαι σε κώμα αλλά το να κάθεσαι όλη μερα στο κρεβάτι δεν θα σε ωφελήσει!».

Επειδή βλέπουμε τις ψυχικές διαταραχές ως δημιούργημα του εγκεφάλου, κρίνουμε πως η εξάλειψη τους είναι εφικτή μέσω απλής νοητικής προσπάθειας. Κατά κάποιον τρόπο κρίνουμε τον άνθρωπο που τις βιώνει ως υπεύθυνο που αφενώς βρέθηκε και αφετέρου παραμένει στην κατάσταση αυτή πολύ απλά επειδή δεν είναι σε θέση να κάνει πράγματα τα οποία σε μας φαίνονται απολύτως φυσιολογικά. Τον θεωρούμε οκνηρό, αδύναμο, παραδομένο στο πρόβλημά του. Υποβαθμίζουμε την κατάσταση του είτε επειδή την αγνοούμε είτε επειδή έτσι νιώθουμε ασφαλείς. Αδυνατούμε να συνειδητοποιήσουμε πως πρόκειται για παθήσεις, οι επιπτώσεις των οποίων μπορεί να μην είναι οπτικά τόσο σοκαριστικές όσο μια ανοιχτή πληγή αλλά συχνά είναι πολύ πιο βαθιές και πολύ πιο απρόβλεπτες.

Για να αποφύγω ωστόσο παρερμηνεύσεις των λεγομένων μου, θέλω να επισημάνω πως δεν ισχυρίζομαι ότι η λύση είναι η αποστασιοποίηση, απλώς ασπάζομαι την νοοτροπία του ότι «αν δεν το έχεις βιώσει, δεν μπορείς να συμβουλεύσεις». Αυτό που πραγματικά μπορεί να κάνει κανείς είναι να δείξει ότι είναι εκεί για αυτόν που τον χρειάζεται. Γιατί σε αντίθετη περίπτωση το θηρίο που τόσο πολύ βιαζόμαστε να κατακρίνουμε, να αγνοήσουμε, να απαξιώσουμε ή να ελέγξουμε δεν βρίσκεται στον άλλο αλλά μέσα μας....

Υ.Γ: Αφορμή γι αυτό το θέμα αποτέλεσε ένα άρθρο που έπεσε στα χέρια μου πάνω στο Canadian Mental Health Week μια μαζική εκστρατεία ενημέρωσης γύρω από θέματα ψυχικής υγείας που ξεκίνησε στις 2/5/2016. Κάνοντας λίγη έρευνα βρήκα ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο ο ίδιος θεσμός θα λάβει χώρα στις 16-22/5. Για την Ελλάδα η έρευνα μου δεν βρήκε κάποιο ακριβές αποτέλεσμα.....(!)

Επιμέλεια: Παναγιώτης Κροντηράς